Ελβετικές αρχαιολογικές έρευνες στην Ελλάδα 2025
Χαιρετισμός του Διευθυντή
Το έτος 2025 σηματοδοτεί την 50ή επέτειο της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Ελλάδα. Αυτό το συμβολικό ορόσημο μας δίνει την ευκαιρία να ανατρέξουμε στην ιστορία του Iδρύματος, να επαναβεβαιώσουμε την αποστολή μας στην Ελλάδα και να καθορίσουμε τους μελλοντικούς μας στόχους. Με αφορμή την επέτειο αυτή, η Σχολή διοργάνωσε στη Λωζάννη, στις 19 Νοεμβρίου, μια ομιλία ανοιχτή στο κοινό, που συγκέντρωσε πολλές προσωπικότητες από τον πολιτικό, ακαδημαϊκό και διπλωματικό χώρο. Την επόμενη ημέρα, μια ακαδημαϊκή ημερίδα ένωσε ερευνήτριες και ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης.
Η φετινή χρονιά χαρακτηρίστηκε από επισκέψεις υψηλών προσώπων, ιδιαίτερα εκείνη του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, συνοδευόμενου από την Υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
Αντικύθηρα, Αίγινα, Ερέτρια και Αμάρυνθος
Κατά τη διάρκεια του έτους, η Σχολή συνέχισε τις ανασκαφικές και ερευνητικές της δραστηριότητες. Στα Αντικύθηρα, η ερευνητική ομάδα, υπό τη διεύθυνση των Lorenz Baumer και Αγγελικής Γ. Σίμωσι, ολοκλήρωσε την τελευταία περίοδο του πενταετούς προγράμματος 2021–2025. Εν αναμονή της επιστημονικής δημοσίευσης των αποτελεσμάτων, η έκθεση «Νέα από τα Αντικύθηρα» στη Γενεύη προσκαλεί το κοινό να ανακαλύψει τα πιο πρόσφατα ευρήματα και τα νέα στοιχεία που καθιστούν αυτό το ναυάγιο ένα πραγματικό εργαστήριο για τη μελέτη της αρχαίας Μεσογείου.
Στην Αίγινα, η ελληνοελβετική ομάδα συνέχισε τις ανασκαφές στην κορυφή του Ελλανίου Όρους και διερεύνησε την ευρύτερη περιοχή, με εντυπωσιακές ανακαλύψεις που ενθαρρύνουν την κατάθεση ενός νέου πενταετούς προγράμματος, ενισχυμένου με περισσότερους πόρους και ερευνητικές ομάδες.
Στην Εύβοια, η δεύτερη περίοδος μελέτης των καταλοίπων του αρχαίου λιμένα της Ερέτριας, σε συνεργασία με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων και το Ίδρυμα Octopus, επέτρεψε την ολοκλήρωση της αποτύπωσης των λιμενικών εγκαταστάσεων.
Στην Αμάρυνθο, η τελευταία περίοδος επιφανειακής έρευνας επέτρεψε την ολοκλήρωση της συστηματικής μελέτης ολόκληρης της πεδιάδας της Ερέτριας, στόχου που μέχρι το 2020 φαινόταν ανέφικτος, δεδομένης της αστικοποίησης και της πυκνής κατοίκησης της περιοχής. Τα δεδομένα αυτά ανοίγουν πλέον τον δρόμο για να γραφτεί μια νέα ιστορία της ανθρώπινης κατοίκησης μεταξύ Ερέτριας και Αμαρύνθου, σε βάθος χρόνου. Παράλληλα, συνεχίζεται η μελέτη του ναού της Αρτέμιδος, με τη συμμετοχή μιας διεθνούς ερευνητικής ομάδας. Μια ημερίδα μελέτης που διοργανώθηκε στην Αθήνα συγκέντρωσε περισσότερους από τριάντα ερευνητές, με στόχο την αποτίμηση των έως τώρα γνώσεων, ενόψει της προγραμματισμένης δημοσίευσης των αποτελεσμάτων το 2028. Επιπλέον, η σειρά Eretria θα εμπλουτιστεί το 2025 με έναν νέο τόμο (XXVII), αφιερωμένο στα μολύβδινα ενεπίγραφα ελάσματα από τα Στύρα, της Francesca Dell’Oro.
Η παρακολούθηση των επιστημονικών δραστηριοτήτων βρίσκεται στο επίκεντρο των αποστολών του Επιστημονικού Γραμματέα της Σχολής. Μετά από δέκα χρόνια σε αυτή τη θέση, ο Tobias Krapf παραδίδει τη σκυτάλη στην Tamara Saggini. Ο Tobias, μετά από τη διδασκαλία του κατά το εαρινό εξάμηνο στη Λωζάννη, διδάσκει τώρα στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας, ενώ θα συνεχίσει να συνεργάζεται με την ΕΑΣΕ στα ερευνητικά προγράμματα της Αίγινας και της Αμαρύνθου. Τον ευχαριστούμε θερμά για την πολύτιμη προσφορά του, και του ευχόμαστε καλή συνέχεια στην καριέρα του, όπως και στην Tamara, στο νέο της ρόλο ως Επιστημονική Γραμματέας.
Η νέα έδρα της ΕΑΣΕ στην Αθήνα
Οι εργασίες για τη νέα έδρα της Σχολής, η οποία εντάσσεται στο μελλοντικό Ελβετικό Κέντρο για τον Πολιτισμό, την Επιστήμη και τη Διπλωματία, προχωρούν σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, με την μετεγκατάσταση να προβλέπεται πριν από το καλοκαίρι του 2026. Το κτίριο θα στεγάσει επίσης την Πρεσβεία της Ελβετίας και το Ίδρυμα Flux, μέσα σε ένα κτίριο που θα περιλαμβάνει αίθουσα εκθέσεων και εκδηλώσεων, η οποία θα ανοίγει σε έναν μεσογειακό αστικό κήπο. Το κτίριο βρίσκεται στους πρόποδες της Ακρόπολης, και θα προσφέρει στους ερευνητές ένα εμπνευσμένο περιβάλλον για σκέψη, συνεργασία και ανταλλαγή ιδεών, ενισχύοντας παράλληλα την παρουσία της ΕΑΣΕ στο πεδίο της επιστήμης και της διπλωματίας.
Υποβρύχια έρευνα στο αρχαίο λιμάνι της Ερέτριας
Η έρευνα των υποβρύχιων κατασκευών στο λιμάνι της Ερέτριας ξεκίνησε φέτος με μια δεύτερη εκστρατεία καθαρισμού και χαρτογράφησης. Η περίοδος του 2025 επικεντρώθηκε στη τεκμηρίωση του δυτικού μόλου και στην εντοπισμό του ανατολικού του αντίστοιχου, ενώ παράλληλα ολοκληρώθηκε η μέτρηση των βαθέων του κύριου λιμενικού χώρου και εξετάστηκε μια μικρή δυτική περιοχή του λιμανιού.
Τα αποτελέσματα παρέχουν νέες γνώσεις για την αρχαία γραμμή ακτογραμμής και επιβεβαιώνουν ότι και οι δύο κύριοι μόλοι κατασκευάστηκαν πάνω σε στερεοποιημένες παραλιακές σχηματισμούς (beachrocks), δημιουργώντας μια προστατευμένη λιμενική έκταση άνω των 70 εκταρίων.
Επιφανειακή Έρευνα μεταξύ Ερέτριας και Αμαρύνθου
Η εκστρατεία του 2025 συνέχισε την έρευνα μεταξύ Ερέτριας και Αμαρύνθου, επιτρέποντας τη δημιουργία ενός ακριβούς αρχαιολογικού χάρτη. Στην κορυφή του Ολύμπου της Εύβοιας εντοπίστηκε ένα ιερό κορυφής, το οποίο χρησιμοποιήθηκε από την Αρχαϊκή έως τη Ρωμαϊκή περίοδο. Τα ευρήματα στους πρόποδες μαρτυρούν σποραδική χρήση λατομείων και περιστασιακή εξόρυξη.
Η διαχρονική ανάλυση δείχνει κατοίκηση από το Τελικό Νεολιθικό, με αιχμή στην Κλασική εποχή, με μείωση κατά την Ελληνιστική περίοδο και αναδιοργάνωση κατά τη Βυζαντινή εποχή. Το έργο αποκαλύπτει χιλιετίες αλληλένδετης κατοίκησης, οικονομίας και λατρευτικών πρακτικών σε ένα δυναμικό τοπίο.
Αίγινα, Ελλάνιον Όρος
Το 2025, η ελληνο-ελβετική ομάδα πραγματοποίησε ανασκαφές στην κορυφή του Όρους Ελλάνιον στο νησί της Αίγινας, συνοδευόμενες από δύο εβδομάδες εντατικής έρευνας στην ευρύτερη περιοχή. Αυτές οι έρευνες ανέδειξαν την κατοίκηση της περιοχής από το Τελικό Νεολιθικό έως τις μέρες μας, με κυριαρχία ευρημάτων της Μυκηναϊκής περιόδου.
Δύο νέες οχυρώσεις εντοπίστηκαν σε προεξοχές κατά μήκος της νότιας ακτής, και ακριβώς κάτω από την κορυφή του Όρους Ελλάνιον, ένα μέχρι τότε άγνωστο μνημειακό συγκρότημα καθαρίστηκε μερικώς και χαρτογραφήθηκε. Μια αρχική δοκιμαστική τομή επιβεβαίωσε τη χρονολόγησή του στη Μυκηναϊκή περίοδο.
Ναυάγιο των Αντικυθήρων
Η ομάδα Ελβετών και Ελλήνων αρχαιολόγων και δυτών ολοκλήρωσε την πέμπτη υποβρύχια ανασκαφική εκστρατεία στο ναυάγιο των Αντικυθήρων τον Μάιο/Ιούνιο.
Κύριο αντικείμενο ήταν η ανάκτηση ενός κομματιού του πλοίου, διαστάσεων 40 × 70 εκ., κατασκευασμένου από σανίδες και δοκάρια. Η δενδροχρονολογική ανάλυση αποκάλυψε τη χρονολόγησή του περίπου στο 235 π.Χ. και τη χρήση σφενδάμου, δρυός και ελάτης.
Η ανύψωση ενός βράχου επέτρεψε την πρόσβαση στα θραύσματα μιας ανδρικής μαρμάρινης μορφής, η οποία όμως μπορούσε να ανυψωθεί μόνο εν μέρει λόγω των πολύ σκληρών θαλάσσιων αποθέσεων.
Η εκστρατεία αποκάλυψε επίσης αρκετές Χιακές αμφορείς, ολοκληρώνοντας την εικόνα του φορτίου του πλοίου, μαζί με ένα τερακότα μούρτο (mortarium) που χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή τροφής.
Τα τελευταία χρόνια, τα ερευνητικά ευρήματα έχουν παρουσιαστεί σε δύο εκθέσεις, στον Πειραιά και τη Γενεύη, προσφέροντας μια συνολική εικόνα των ανακαλύψεων.
Sylvian Fachard, Διευθυντής της ΕΑΣΕ
Ο χώρος εδώ δεν είναι αρκετός για να ευχαριστήσουμε όλους τους φορείς και τα άτομα που στήριξαν τις δραστηριότητες της Σχολής. Θα πρέπει ωστόσο να αναφέρουμε ιδιαιτέρως: το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού, την Ελβετική Συνομοσπονδία, το Ελβετικό Εθνικό Ίδρυμα για την Επιστημονική Έρευνα, το Ίδρυμα για το Πανεπιστήμιο της Λωζάννης, το Καντόνι του Βω, το Evangelos Pistiolis Foundation, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και το Φιλανθρωπικό Ίδρυμα της Οικογένειας Sandoz. Εκφράζουμε επίσης την βαθιά μας ευγνωμοσύνη στους Έλληνες συνεργάτες μας για την εποικοδομητική συνεργασία στο πεδίο και στο μουσείο, και ιδίως στις Aγγελική Γ. Σίμωσι, Στέλλα Χρυσουλάκη και Ελένη Σπ. Μπάνου.
Ευχαριστήρια
–Yπουργείο Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη
–Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Ολυμπία Βικάτου (Γενική Διευθύντρια)
–Τμήμα Εποπτείας Ελληνικών και Αλλοδαπών Επιστημονικών Ιδρυμάτων και Συντονισμού Θεμάτων Διεθνών Συνεργασιών και Οργανισμών, Κωνσταντίνα Μπενίση (Προϊσταμένη), Σοφία Σπυροπούλου
–Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας, Δημήτριος Χριστοδούλου (Προϊστάμενος), Όλγα Κυριαζή, Φανή Σταυρουλάκη, Σταυρούλα Παρίσση
–Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, Άννα Βασιλική Καραπαναγιώτου
–Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, Δημήτρης Κουρκουμέλης
–Ελβετική Πρεσβεία στην Ελλάδα, Α.E. Stefan Estermann
–Πρεσβεία της Ελλάδος στη Βέρνη, Α.Ε. Αικατερίνη Σιμοπούλου
–Δημαρχείο Ερέτριας, Νίκος Γουρνής
–Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, Περιφερειακή Ενότητα Ευβοίας, Γιώργος Κελαϊδίτης
–Πολιτιστικός Σύλλογος Αμαρύνθου, Γρηγόρης Φουσταλιεράκης
–Εξωραϊστικός σύλλογος Αμαρύνθου «Το Γεράνι», Κώστας Φραγκουλόπουλος
Χορηγοί και Υποστηρικτές
–Ομοσπονδιακό Υπουργείο Οικονομικών, Παιδείας και Έρευνας της Ελβετίας
–Ομοσπονδιακή Γραμματεία Εκπαίδευσης, Έρευνας και Καινοτομίας της Ελβετίας
–Πανεπιστήμιο της Λωζάννης και άλλα Ελβετικά Πανεπιστήμια
–Ίδρυμα Σ. Νιάρχος, Ίδρυμα ΚΙΚΠΕ, Φιλανθρωπικό Ίδρυμα της οικογένειας Sandoz, Ίδρυμα Ευάγγελος Πιστιόλης, Καντόνι του Βω, Ίδρυμα για του Παν/μίου
της Λωζάννης, Ιδρυμα Isaac Dreyfus-Bernheim, Ίδρυμα Θεόδωρου Λαγώνικου, Ίδρυμα Αφεντούλη