Eretria-Amarynthos Survey Project (EASP 2021-2025)
Η εξερεύνηση του ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος συμπληρώνεται από ένα πρόγραμμα επιφανειακής έρευνας της περιοχής μεταξύ Ερέτριας και Αμαρύνθου (EASP). Στόχος του είναι να αποσαφηνιστεί η σχέση μεταξύ του ιερού και των δήμων της πεδιάδας, η κατοίκηση της γης, η χάραξη των οδών επικοινωνίας και η αγροτική οικονομία της περιοχής. Μέχρι το τέλος της τρίτης ερευνητικής εκστρατείας, η οποία πραγματοποιήθηκε το 2023, έχουν ερευνηθεί συστηματικά και μεθοδικά 21 km2, αποκαλύπτοντας 189 κατασκευές που χρονολογούνται σε όλες τις περιόδους. Η εκτεταμένη γεωγραφική της κάλυψη, η ποικιλία των προσεγγίσεων που χρησιμοποιήθηκαν και οι τεχνικοί πόροι που επενδύθηκαν, καθιστούν την επιφανειακή αυτή έρευνα ως ένα από τα πιο φιλόδοξα έργα της τελευταίας δεκαετίας στην Ελλάδα.
Σύντομη βιβλιογραφία
S. Fachard et al., The Artemision at Amarynthos: The 2023 Season. AntK 67(2024):95–109.
S. Fachard et al., The Artemision at Amarynthos: The 2022 Season. AntK 66(2023):93–100.
S. Fachard et al., The Artemision at Amarynthos: The 2021 Season. AntK 65(2022):128–142.
Μεθοδολογία
Xρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της λεγόμενης «εντατικής» επιφανειακής έρευνας, η οποία συνίσταται σε βάδισμα των ομάδων έρευνας σε ευθείες γραμμές σε απόσταση 10μ. μεταξύ τους, και στη συστηματική καταμέτρηση όλων των οστράκων, θραυσμάτων κεραμίδων και λίθινων εργαλείων που είναι ορατά στην επιφάνεια. Οι μετρήσεις εισάγονται στη συνέχεια σε ένα Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών (Σ.Γ.Π.), το οποίο επιτρέπει την απεικόνιση των ευρημάτων, ενώ παράλληλα χαρτογραφεί με ακρίβεια τα ορατά αρχαία λείψανα.Η πεζή αυτή έρευνα συμπληρώνεται από τηλεπισκόπηση μέσω LiDAR. Η μέθοδος αυτή επιτρέπει στους αρχαιολόγους να εξερευνήσουν πιο δύσβατες περιοχές με «εκτεταμένο» τρόπο, στοχεύοντας σε αυτές που είναι πιθανότερο να αποδώσουν αρχαία λείψανα.
Περιοχή μελέτης
Η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει την εκτεταμένη ακτογραμμή μεταξύ Ερέτριας και Αμαρύνθου, τη λεκάνη απορροής του Σαρανταπόταμου και τους πρόποδες των βουνών Βουδόχη και Σερβούνι. Το 2021, οι ομάδες επικεντρώθηκαν στο ανατολικό τμήμα της Ερέτριας, μεταξύ της Μαγούλας και της σύγχρονης πόλης της Αμαρύνθου. Στόχος της εκστρατείας του 2022 ήταν η εξερεύνηση δύο μικροπεριοχών της πεδιάδας που χωρίζονται από το δέλτα του Σαρανταπόταμου: στα δυτικά, της περιοχής μεταξύ του Αγίου Δημητρίου και της σύγχρονης κωμόπολης της Αμαρύνθου, και στα ανατολικά, της περιοχής γύρω από το Αρτεμίσιο και τις δυτικές πλαγιές του Σερβουνίου. Τέλος, η αποστολή του 2023 εστίασε στην κάλυψη του ανώτερου τμήματος της Ερετριακής πεδιάδας, στη σύνδεσή του με την κοιλάδα του Σαρανταπόταμου και στη συνέχιση της έρευνας στις πλαγιές του Σερβουνίου.
Μια πρώτη επισκόπηση της ανθρώπινης κατοίκησης στην περιοχή
Η έρευνα αποκάλυψε αρκετές θέσεις που χρονολογούνται στην Ύστερη Νεολιθική και την πρώιμη Εποχή του Χαλκού, οι οποίες έρχονται να προστεθούν σε αυτές που ήταν ήδη γνωστές από την Ερέτρια, την Μαγούλα και την Αμάρυνθο. Αντιθέτως, δεν βρέθηκαν όστρακα της Μέσης και Ύστερης Εποχής του Χαλκού, ή ακόμη και της Εποχής του Σιδήρου, υποδηλώνοντας μια σχετικά διακριτική κατοίκηση της περιοχής αυτής κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων.
Κοντά στην ακτή, η κατοίκηση εντείνεται από τον 6ο αιώνα π.Χ. και εξής. Ο δυναμισμός αυτός της περιοχής κατά την Αρχαϊκή περίοδο καταδεικνύεται από την ανάπτυξη τεσσάρων νέων θέσεων.Η παρουσία αρκετών αγροτικών οικισμών εκτός της Ερέτριας και της Αμαρύνθου, επιβεβαιώνει τη μαρτυρία του Ηροδότου, ο οποίος αναφέρει ορισμένους από αυτούς τους δήμους στην περιγραφή του για την περσική πολιορκία της Ερέτριας.
Η κατοίκηση της παράκτιας ζώνης εντείνεται κατά την Κλασική περίοδο. Ο αγροτικός οικισμός εξαπλώνεται, με τη δημιουργία δευτερευόντων οικισμών και αγροτικών εγκαταστάσεων. Παράλληλα, παρατηρείται μια πύκνωση της κατοίκησης γύρω από αρκετούς διάσπαρτους πυρήνες. Πρόκειται για σημαντικούς πρωτογενείς οικισμούς, οι οποίοι προς το παρόν ερμηνεύονται ως κέντρα αρχαίων δήμων, όπως, για παράδειγμα, η Αμάρυνθος, η οποία πιθανώς αντιπροσωπεύεται από την υψηλότερη πυκνότητα ευρημάτων σε απόσταση μικρότερη του ενός χιλιομέτρου βόρεια του ιερού. Από την άλλη πλευρά, το ανώτερο τμήμα της πεδιάδας, που χαρακτηρίζεται από πιο απότομο ανάγλυφο, έχει σαφέστερα οριοθετημένες περιοχές με υψηλή κεραμική πυκνότητα, που διαχωρίζονται μεταξύ τους από περιοχές χαμηλότερης πυκνότητας, γεγονός που καθιστά ευκολότερη την οριοθέτηση τομέων δραστηριότητας και αρχαίων οικισμών. Επιπλέον, η περιοχή αυτή φαίνεται να είναι λιγότερο πυκνοκατοικημένη από την παράκτια ζώνη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν χρησιμοποιήθηκε για γεωργικούς σκοπούς, όπως μαρτυρεί η ανακάλυψη περίπου δέκα αγροκτημάτων της Κλασικής και Ελληνιστικής περιόδου.
Στην Ελληνιστική εποχή σημειώνεται μια σημαντική μείωση της κατοίκησης στην περιοχή. Αν και τα κύρια οικιστικά κέντρα της Κλασικής περιόδου εντοπίζονται ακόμη, το μέγεθός τους μοιάζει να ελαττώνεται σημαντικά, υποδηλώνοντας σημαντική μείωση της αγροτικής εγκατάστασης κατά την περίοδο αυτή. Η τάση αυτή αντιστρέφεται κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους, με μια μικρή αύξηση της αγροτικής κατοίκησης, η οποία συγκεντρώνεται γύρω από τους κύριους δήμους που κατοικήθηκαν τους προηγούμενους αιώνες.
Στην Ύστερη Αρχαιότητα, η κατοίκηση συγκεντρώνεται γύρω από το Κοτρώνι και τη Μαγούλα, ενώ αναπτύσσεται και μια θέση στα δυτικά της σημερινής κωμόπoλης της Αμαρύνθου. Παρόλο που η βυζαντινή παρουσία σημειώνεται πολύ αδύναμη στην περιοχή μεταξύ Ερέτριας και Αμαρύνθου, υψηλή πυκνότητα βυζαντινών ευρημάτων παρατηρείται σε όλο το ανατολικό τμήμα της πεδιάδας, και ιδιαίτερα στις πλαγιές του Σερβουνίου, πιθανώς υπό την ώθηση της μονής του Αγίου Νικολάου.
Γεωμορφολογία
Στην αρχαιότητα, το τοπίο στο οποίο αναπτύχθηκε το ιερό ήταν εντελώς διαφορετικό από αυτό που βλέπουμε σήμερα. Στην πραγματικότητα, γυρνώντας πίσω στο 4000 π.Χ., θα βρίσκαμε έναν ρηχό κόλπο, που σταδιακά πληρώθηκε από τα ιζήματα του κοντινού ποταμού Σαραντοπόταμου. Η τοπογραφία του τόπου αυτού στη συνέχεια χαρακτηρίστηκε από τις αλλαγές στην πορεία του υδατορεύματος και την παρουσία ελών. Σήμερα, ο Tibor Talas, γεωμορφολόγος στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης, χρησιμοποιεί ένα τεράστιο οπλοστάσιο τεχνικών για να μελετήσει την υδρολογία της λεκάνης αυτής, τις αλλαγές και τις αλληλεπιδράσεις της με τα ανθρωπογενή φαινόμενα: χαρτογράφηση του ανάγλυφου με λέιζερ (LiDAR), πυρηνοληψία στα παλαιο-δέλτα του ποταμού, χρονολόγηση των ιζημάτων με φωταύγεια (OSL), υποβρύχιες έρευνες με ηχοβολιστές, μοντελοποίηση της εξέλιξης του εδάφους και ανακατασκευή της αρχαίας φυτοκάλυψης.
