Αντικύθηρα: Τμήμα του αρχαίου ναυαγίου αναδύεται από τα βάθη
Η φετινή χρονιά σηµατοδότησε την πέµπτη και τελευταία περίοδο της υποβρύχιας ανασκαφικής έρευνας στο ναυάγιο των Αντικυθήρων (2021-2025) και τη συµπλήρωση 125 χρόνων από την αρχή της ιστορικής αυτής αρχαιολογικής επιχείρησης, το 1900-1901.
Ανέλκυση ξύλινων τµηµάτων
Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην ανέλκυση των εύθραυστων αρθρωτών ξύλινων καταλοίπων του κύτους του πλοίου που ανακαλύφθηκαν κατά το 2024, εκ των οποίων τρία τµήµατα µαδεριών (σανίδων) από το πέτσωµα του πλοίου και ένας προσαρµοσµένος σε αυτές νοµέας (στραβόξυλο). Το εύρηµα αυτό θεωρείται εξόχως σηµαντικό, αφού πρώτη φορά ανελκύεται ένα ολοκληρωµένο τµήµα του πετσώµατος του πλοίου, που φέρει λεπτοµέρειες για την τεχνική κατασκευής του σκάφους. Με βάση τα ως τώρα δεδοµένα φαίνεται πως το πλοίο κατασκευάστηκε ακολουθώντας την τεχνική “shell first” (πρώτα το κέλυφος), όπου το εξωτερικό κέλυφος του πλοίου κατασκευάζεται πρώτα, πριν τοποθετηθούν τα εσωτερικά µέλη. Η µέθοδος αυτή κυριαρχεί στο µεσογειακό χώρο από το 4ο έως και τον 1ο π.Χ. αι.
Προκαταρκτικές αναλύσεις δείχνουν τη χρήση φτελιάς και δρυός και χρονολογούν το ξύλο, σύµφωνα µε τις πρώτες εκτιµήσεις, περί το 235 π.Χ. Το τµήµα του πλοίου που ανελκύστηκε έχει πλάτος περίπου 0,40µ. και µήκος 0,70µ. Τα µαδέρια έχουν µικρότερο πάχος σε σχέση µε αυτά που ανακάλυψε ο Cousteau, και δεν ξεπερνούν τα 0,05µ. Αυτή η διαφορά στο πάχος των σανίδων εγείρει µια σειρά από ερωτήµατα: πρόκειται για τµήµα του πλοίου σε ψηλότερο επίπεδο, από επισκευές σε αυτό, ή µήπως για ένα δεύτερο συνοδό πλοίο, µικρότερο του πρώτου; Η λεπτοµερής µελέτη των θραυσµάτων θα απαντήσει σε αυτά τα νέα ερωτήµατα. Για την ασφαλή ανέλκυση του ξύλινου τµήµατος χρησιµοποιήθηκε µια υποστηρικτική κατασκευή, πάνω στην οποία τοποθετήθηκε το εύρηµα. Κάποια ακόµη ξύλινα υπολείµµατα, βρέθηκαν in situ, µαζί µε υπολείµµατα ανόργανων (µόλυβδος, χαλκός) και οργανικών υλικών (πίσσα), κοντά στην περιοχή που ερευνήθηκε το 1976 από τον Jacques-Yves Cousteau.
Θραύσµατα γλυπτών
Τµήµατα αγάλµατος γυµνής ανδρικής µορφής, σε στάση contrapposto, σε κατακερµατισµένη κατάσταση, καθώς και πολλά ακόµη θραύσµατα, αποκαλύφθηκαν και τεκµηριώθηκαν επί τόπου µετά την αφαίρεση ενός βράχου. Με εξαίρεση µια µαρµάρινη πλίνθο που σώζει τα υπολείµµατα του αριστερού κάτω πόδα αγάλµατος, φυσικού µεγέθους, δεν ήταν δυνατή η ανάκτηση των θραυσµάτων λόγω του εγκλωβισµού τους σε πολύ σκληρές θαλάσσιες συσσωµατώσεις.
Η ποικιλοµορφία του φορτίου αµφορέων
Ο εντοπισµός Χιακών αµφορέων προέλευσης σε δύο διαφορετικές περιοχές του ναυαγίου αποκαλύπτει µια µεγαλύτερη τυπολογική ποικιλία απ’ ό,τι είχε καταγραφεί µε βάση την ως τώρα έρευνα. Στα κεραµικά ευρήµατα προστίθεται και ένα πήλινο ιγδίο (λεκάνη µε προχοή), σκεύος πολτοποίησης και ανάµειξης τροφίµων, το οποίο προσφέρει πολύτιµες πληροφορίες για τις διατροφικές πρακτικές και την καθηµερινή ζωή στο πλοίο.
Προηγµένη τεχνολογία καταδύσεων και τεκµηρίωση
Όπως και το 2024, η χρήση ρυθµιστών κλειστού κυκλώµατος µε µείγµα αερίων βελτίωσε την αποτελεσµατικότητα και την ασφάλεια των καταδύσεων. Οι υποβρύχιες έρευνες παρακολουθήθηκαν και συντονίστηκαν σε πραγµατικό χρόνο χάρη σε τηλεκατευθυνόµενα υποβρύχια σκάφη της Hublot Xplorations. Επιπλέον, εγκαταστάθηκε εκ νέου το εργαστήριο πεδίου στον οικισµό του Ποταµού, το οποίο επέτρεψε την πραγµατοποίηση προκαταρκτικών επιτόπιων αναλύσεων, ενώ η πρόοδος των ανασκαφών τεκµηριώθηκε µε τη δηµιουργία τρισδιάστατων φωτογραµµετρικών µοντέλων. Εκτός από τα σχέδια και τις φωτογραφίες των αντικειµένων που ανακτήθηκαν, τα δεδοµένα ενσωµατώθηκαν σε ένα σύστηµα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS). Η τεκµηρίωση θα αποτελέσει, σε συνδυασµό µε τα αποτελέσµατα των προηγούµενων αποστολών, τη βάση για λεπτοµερείς αναλύσεις.
Η ερευνητική οµάδα
Το ερευνητικό πρόγραµµα διευθύνουν η δρ Αγγελική Γ. Σίµωσι (Επίτιµη Έφορος Αρχαιοτήτων ΥΠ.ΠΟ.) και ο καθ. Lorenz E. Baumer (Πανεπιστήµιο Γενεύης). Η επιτόπια επίβλεψη των εργασιών πραγµατοποιήθηκε από την δρ Patrizia Birchler Emery (Πανεπιστήµιο Γενεύης) και την καταδυόµενη αρχιτέκτονα-µηχανικό Αικατερίνη Ταγωνίδου. Την εποπτεία στο πεδίο από πλευράς Εναλίων Αρχαιοτήτων είχε η καταδυόµενη εργατοτεχνίτρια, Αθηνά Πατσούρου. Ο Αλέξανδρος Σωτηρίου (συνεργαζόµενος ερευνητής Πανεπιστηµίου Γενεύης) ήταν υπεύθυνος για το συντονισµό της καταδυτικής οµάδας. Η εξειδικευµένη τεκµηρίωση έγινε από ειδικούς του Πανεπιστηµίου της Γενεύης, ενώ η Hublot Xplorations παρείχε σηµαντική τεχνική υποστήριξη. Την οργάνωση της αποστολής ανέλαβε ο Γιάννης Μπιτσάκης (Πανεπιστήµιο Γενεύης και Ίδρυµα Nereus Research).
Συνεργάτες και χορηγοί
Κύριοι χορηγοί του ερευνητικού προγράµµατος είναι η Ελβετική ωρολογοποιία Hublot (επίσηµο ρολόι καταδύσεων, οικονοµική, τεχνική και επιστηµονική υποστήριξη), το Ίδρυµα Αικατερίνης Λασκαρίδη (τεχνική και οικονοµική υποστήριξη, ακαδηµαϊκός συνεργάτης στην Ελλάδα) και το Ίδρυµα Nereus Research. Οι τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες παρέχονται από την COSMOTE, η οποία καλύπτει µε 5G την περιοχή της ανασκαφής του ναυαγίου και το νησί µε δίκτυα 5G και οπτικών ινών.
Ευχαριστίες
Η ερευνητική οµάδα ευχαριστεί το Υπουργείο Πολιτισµού, τις υπηρεσίες του και την καθ’ ύλη αρµόδια Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, καθώς και προσωπικά την υπουργό, δρ Λίνα Μενδώνη, για την αδιάκοπη και ουσιαστική στήριξή της στο ερευνητικό πρόγραµµα. Ευχαριστεί επίσης το Λιµενικό Σώµα για την συνεισφορά του. Όπως κάθε χρόνο, ιδιαίτερα σηµαντική είναι η στήριξη και η φιλοξενία του Δηµάρχου Κυθήρων και Αντικυθήρων, Ευστρατίου Χαρχαλάκη, του Προέδρου της Τοπικής Κοινότητας Αντικυθήρων, Γεωργίου Χαρχαλάκη, και των κατοίκων του νησιού.
Φωτογραφίες & Δελτία Τύπου
Για περισσότερες πληροφορίες, επικοινωνήστε με
Yanis Bitsakis
Πανεπιστήμιο της Γενεύης
bitsakis@gmail.com
